Co to są bloki przewodzenia i dlaczego są ważne?

Bloki przewodzenia to zaburzenia w prawidłowym przepływie impulsów elektrycznych w sercu, które są odpowiedzialne za jego rytmiczne skurcze. Serce, jako pompa tłocząca krew do całego organizmu, musi pracować w idealnie zsynchronizowany sposób. Ten synchronizm jest możliwy dzięki wyspecjalizowanemu systemowi przewodzącemu, składającemu się z węzłów i pęczków, które generują i rozprowadzają impulsy elektryczne. Kiedy ten system ulega uszkodzeniu lub zakłóceniu, pojawiają się blokady przewodzenia, które mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Zrozumienie natury tych blokad jest kluczowe dla diagnostyki i leczenia wielu schorzeń kardiologicznych.

Anatomia układu przewodzącego serca

Podstawą prawidłowego rytmu serca jest węzeł zatokowo-przedsionkowy (SA), nazywany naturalnym rozrusznikiem serca. To tutaj powstaje impuls elektryczny, który następnie rozprzestrzenia się po przedsionkach, powodując ich skurcz. Impuls trafia do węzła przedsionkowo-komorowego (AV), gdzie następuje krótkie opóźnienie, umożliwiające przedsionkom całkowite opróżnienie się do komór. Następnie impuls biegnie przez pęczek Hisa, który dzieli się na dwie odnogi – prawą i lewą – doprowadzając sygnał do mięśnia komór. Te elementy tworzą skomplikowaną sieć, której integralność jest niezbędna do utrzymania prawidłowego rytmu serca.

Rodzaje bloków przewodzenia w sercu

Bloki przewodzenia można podzielić na kilka głównych kategorii, w zależności od miejsca i stopnia ich nasilenia. Najczęściej spotykane są:

Blok przedsionkowo-komorowy (AV)

Ten rodzaj blokady dotyczy zaburzeń w przewodzeniu impulsu z przedsionków do komór poprzez węzeł AV. Wyróżniamy trzy stopnie tego bloku:

• Pierwszego stopnia: Charakteryzuje się jedynie wydłużonym czasem przewodzenia impulsu, bez pomijania skurczów. Często jest bezobjawowy i wykrywany przypadkowo podczas badania EKG.
• Drugiego stopnia: W tym przypadku część impulsów nie przechodzi przez węzeł AV, co skutkuje pominiętymi skurczami komór. Może to prowadzić do bradykardii (spowolnienia akcji serca) i objawów takich jak zawroty głowy czy omdlenia. Wyróżnia się dwa podtypy: Mobitz typ I (zwykle łagodniejszy, z postępującym wydłużaniem odstępu PQ) oraz Mobitz typ II (potencjalnie groźniejszy, z nagłymi, nieregularnymi pominięciami).
• Trzeciego stopnia (blok całkowity): Jest to najpoważniejsza postać bloku AV, gdzie żaden impuls z przedsionków nie dociera do komór. Komory zaczynają bić własnym, wolniejszym rytmem, generowanym przez niższe piętra układu przewodzącego. Stan ten wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, często wszczepienia kardiowertera-defibrylatora lub rozrusznika serca.

Blok odnóg pęczka Hisa

Dotyczy on zaburzeń w przewodzeniu impulsu elektrycznego w jednej lub obu odnogach pęczka Hisa, które doprowadzają sygnał do komór.

• Blok prawej odnogi: Powoduje opóźnione pobudzenie prawej komory serca. Często jest to stan łagodny, wykrywany przypadkowo, nie wpływający znacząco na funkcjonowanie serca, chyba że towarzyszą mu inne choroby kardiologiczne.
• Blok lewej odnogi: Jest zazwyczaj bardziej znaczący, ponieważ lewa komora jest silniejsza i odpowiada za pompowanie krwi do całego ciała. Może wskazywać na istnienie choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego lub innych schorzeń serca.

Przyczyny powstawania bloków przewodzenia

Bloki przewodzenia mogą mieć różnorodne podłoże. Do najczęstszych przyczyn należą:

• Choroba niedokrwienna serca: Zmniejszony dopływ krwi do mięśnia sercowego, szczególnie do obszaru układu przewodzącego, może prowadzić do jego uszkodzenia.
• Wady serca: Wrodzone lub nabyte wady strukturalne serca mogą wpływać na prawidłowe funkcjonowanie systemu przewodzącego.
• Nadciśnienie tętnicze: Długotrwałe nadciśnienie może prowadzić do przerostu i uszkodzenia mięśnia sercowego, w tym jego układu przewodzącego.
• Stany zapalne serca: Zapalenie mięśnia sercowego (myocarditis) lub osierdzia (pericarditis) może uszkodzić komórki odpowiedzialne za przewodnictwo.
• Choroby zwyrodnieniowe: W procesie starzenia się organizmu może dochodzić do zwyrodnień w tkance mięśnia sercowego i układu przewodzącego.
• Przyjmowanie niektórych leków: Leki stosowane w leczeniu chorób serca, takie jak beta-blokery czy blokery kanałów wapniowych, mogą spowalniać przewodnictwo.
• Zaburzenia elektrolitowe: Niewłaściwe stężenie potasu, magnezu czy wapnia we krwi może wpływać na aktywność elektryczną serca.

Diagnostyka i leczenie bloków przewodzenia

Podstawowym narzędziem diagnostycznym w przypadku bloków przewodzenia jest elektrokardiogram (EKG), który rejestruje aktywność elektryczną serca. W zależności od podejrzewanej przyczyny i stopnia nasilenia bloku, lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak:

• Holter EKG: Długoterminowe monitorowanie zapisu EKG przez 24-48 godzin, pozwalające uchwycić okresowe zaburzenia rytmu.
• Echokardiografia: Badanie ultrasonograficzne serca, oceniające jego budowę i funkcję.
• Test wysiłkowy: Ocena reakcji serca na wysiłek fizyczny.
• Badania laboratoryjne: W celu wykluczenia innych przyczyn zaburzeń.

Leczenie bloków przewodzenia zależy od ich rodzaju, stopnia nasilenia, obecności objawów oraz chorób współistniejących. W przypadkach łagodnych, bezobjawowych bloków pierwszego stopnia lub bloków odnóg, często wystarcza obserwacja. W przypadku bardziej zaawansowanych bloków, zwłaszcza jeśli towarzyszą im objawy, może być konieczne:

• Leczenie farmakologiczne: Leki mogą być stosowane w celu kontroli rytmu serca lub leczenia chorób podstawowych.
• Implantacja rozrusznika serca: W przypadku bloków całkowitych lub bloków drugiego stopnia typu Mobitz II, gdy impulsy są pomijane w sposób nieregularny, implantacja rozrusznika serca jest często jedynym skutecznym rozwiązaniem. Rozrusznik wysyła impulsy elektryczne, gdy naturalny rytm serca jest zbyt wolny lub gdy występuje blokada.
• Ablacja: W niektórych przypadkach zaburzeń rytmu serca związanych z nadmierną aktywnością elektryczną, można zastosować zabieg ablacji, który polega na zniszczeniu fragmentu tkanki odpowiedzialnej za nieprawidłowe impulsy.

Ważne jest, aby wszelkie objawy wskazujące na problemy z sercem, takie jak kołatanie serca, duszności, zawroty głowy czy omdlenia, konsultować z lekarzem kardiologiem. Wczesna diagnostyka i odpowiednie leczenie bloków przewodzenia pozwalają na utrzymanie prawidłowego rytmu serca i zapobiegają poważnym konsekwencjom zdrowotnym.